Kadrî'nin Menâzilü't-Tarîk ilâ Beyti'llâhi'l-Atîk adlı eseri (İnceleme ve edisyon kritikli metin)

Abstract

Hac ibadeti, hac edebiyatının oluşmasına kaynaklık etmiş ve bu konuda birçok edebî tür kaleme alınmıştır. Hac ibadetini konu alan türlerden biri de menâzil-i hac muhtevalı eserlerdir. Bu tür eserlerde hac yolları, hac kervanlarının konakladığı menziller, ziyaret edilecek dinî, tarihî ve ticari mekânlar, menzillerin coğrafi ve ticari özellikleri ile şehir halkı hakkında bilgiler verilmiştir. Türk edebiyatında birçok manzum, mensur ve manzum-mensur menâzil-i hac kaleme alınmıştır. Bu mahiyette yazılan eserlerden biri de Menâzilü't-Tarîk ilâ Beytillâhi'lAtîk'tir. Eserin müellifinin adının Abdülkadir Çelebi, mahlasının Kadrî olduğu ve XVII. yüzyılda yaşadığı anlaşılmıştır. Eserin üç nüshası tespit edilmiştir: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Ayasofya 01469, Millet Yazma Eser Kütüphanesi 34 Ae Tarih 892 ve Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Y/0377. Çalışmada Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi nüshası esas alınmıştır. Mensur olarak yazılan eserde yer yer nazım parçaları serpiştirilmiştir. Eser içerisindeki manzum kısımlar toplam 32 beyitten ibarettir. Manzum kısımlarda yer alan şiirlerin sadece üçünde mahlas zikredilmiştir. Bab ve fasıllar hâlinde tertip edilen eserde hac yolculuğu güzergâhındaki 97 menzil yer almaktadır. Menziller suyunun olup olmaması, havası, coğrafi ve ticari yönüyle ele alınmış, menzillerdeki dinî ve tarihî mekânlar ile şahıslar zikredilmiş, menziller arası mesafeler saat cinsinden ifade edilmiştir. Eserde menzil isimleriyle ilgili hikâyeler anlatılmış, ayet ve hadislerden iktibas yapılmış, menzillerdeki gelenek ve göreneklere değinilmiştir. Ayrıca menziller hakkında bilgiler verilirken kalıplaşmış ifadeler ve cümle yapısı tercih edilmiştir. Eser, hacı adaylarına faydalı bilgiler vermek amacıyla yazılmıştır. Bu sebeple eserde sade ve anlaşılır bir üslup hâkimdir. Bu çalışmada hac içerikli eserler ve özellikle menâzil-i hac sahasına dair literatür bilgisi verildikten sonra Menâzilü'tTarîk ilâ Beyti'llâhi'l-Atîk adlı menâzil-i hac eserinin incelenmesi ve edisyon kritiği yapılmıştır. Anahtar Kavramlar: Abdulkadir Çelebi, Kadrî, Menâzilü't-Tarîk, Menâzil-i Hac, Hac Seyahatnameleri

Hajj worship has been a source for the formation of pilgrimage literature and many literary genres have been written on this subject. One of the genres that deal with the worship of pilgrimage is the works with the content of menâzil-i hajj. In such works, information is given about the pilgrimage routes, the destinations of the pilgrimage caravans, the religious, historical and commercial places to be visited, the geographical and commercial characteristics of the destinations and the people of the city. Many poetic, prose and verse-prose menâzil-i hac have been written in Turkish literature. One of the works written in this nature is Menâzilü'tTarîk ila Beytillâhi'l-Atik. The name of the author of the work is Abdülkadir Çelebi, his pseudonym is Kadri, and the XVII. It is understood that he lived in the century. Three copies of the work have been identified: Süleymaniye Manuscript Library Hagia Sophia 01469, Millet Manuscript Library 34 Ae History 892 and Turkish Historical Society Library Y/0377. The study was based on the Süleymaniye Manuscript Library copy. In the work written in prose, verse fragments are interspersed from time to time. The verse parts in the work consist of 32 couplets in total. Pseudonyms are mentioned in only three of the poems in the verse. The work, which is organized in sections and chapters, includes 97 destinations on the pilgrimage route. The presence of water, air, geographical and commercial aspects of the ranges were discussed, religious and historical places and persons in the ranges were mentioned, and the distances between the ranges were expressed in hours. In the work, the stories about the names of the ranges were told, verses and hadiths were quoted, and the traditions and customs in the ranges were mentioned. In addition, while giving information about the ranges, stereotyped expressions and sentence structure were preferred. The work was written to give useful information to pilgrim candidates. For this reason, a simple and understandable style prevails in the work. In this study, after giving information about the works of pilgrimage and especially the literature about the field of menâzil-i pilgrimage, the study of the menâzil-i pilgrimage named Menâzilü't-Tarîk ila Beyti'llâhi'l-Atîk and its edition critique were made. Key Terms: Abdulkadir Celebi, Kadrî, Menâzilü't-Tarîk, Menâzil-i Hajj, Hajj Travel Book