Çocuk-Merkezli Kur’an Meali Yazımı Mümkün mü? The Meaning of the Holy Qurʾān for School Children Adlı Meal Çalışması Özelinde Bir İnceleme

Abstract

Abstract The efforts to ensure the correct understanding of the Qurʾān have a history dating back to the time of its revelation. Based on the same concern, the Qurʾān, which was revealed in the language of its first addressees, has been translated into different languages, and even the number of Turkish translations of it has exceeded three hundred. No single child-centered Turkish translation of the Qurʾān containing all the verses has been found in the relevant literature. Among about one hundred and seventy English Qurʾān translations, only one study for this purpose is identified and thus is at the center thereof in this article. It can be assumed that theological and pedagogical sensitivities played a role in the absence of child-centered Qurʾān translations. However, although it is a fact that there are verses in the Qurʾān that are difficult for children to make sense of and that are not urgent for them, it is also a fact that there are many verses that will contribute to their moral and religious development, primarily through Qurʾānic narratives (qiṣaṣ) and parables (emthāl). In addition, it is seen that children who are already exposed to all kinds of information through communication tools such as websites and social media find themselves in various discussions, especially atheism and deism. Such platforms also raise the possibility of children encountering verses in a way that are taken out of context and even distorted. In this context, it now seems more essential -despite all the difficulties- to take steps to ensure that children meet the Qurʾānic verses with the correct meaning. Based on this background, the article opens the issue of child-centered Qurʾān translation for discussion by focusing on the work titled The Meaning of the Holy Qurʾān for School Children, which was written for the addressees corresponding to children at secondary school and above in Turkey. The aim of the article is to discuss the issue from a point of view limited to the tafsīr perspective and to carry it to wider academic platforms where different disciplines are to be involved. The article subjects the mentioned translation to content analysis and makes comparative analyses of it with some translations in Turkish and English in order to determine what distinguishes it from others. Considering its general features, it has many drawings aiming at helping children understand the verses and attracting their attention. In addition, the translation of many verses which the translator deemed requiring further explanation are preceded by “background info” sections, where explanations or the historical background of the verses are given. These parts provide a “maʾāl-tafsīr” feature to the work, and it is understood that they have an important function in children’s understanding the verses. On the other hand, it is noticeable that these parts contain two problematic issues. The first of these is ignoring the historical context of some verses in order to make sense of the children’s mental and emotional worlds. The second, contrary to the first, is that the verses in which appropriate explanations about their historical contexts and occasions of revelations (asbāb al-nuzūl) are not sufficiently conveyed to the world of children, and that the answers to possible questions that may come to mind are not included. In this respect, observing a two-way context that illuminates the historical background of the verses and includes the messages they can give to children for today and the answers to possible questions that may come to their mind emerges as a difficult but ideal goal for a child-centered translation. One of the remarkable features in the translation is that the words that emphasize the main theme of the verses on a page or that are thought to deserve the most emphasis on that page are written in different and larger fonts. In addition to the above-mentioned general features of the translation, the article focuses on the analysis of the translation and explanation of some verses that are more likely to raise questions in children’s minds under the headings of “mutashābihāt and majāz”, “descriptions of heaven and hell”, “aḥkām” and “main concepts of the Qurʾān”. It is concluded that the translations and background information of some verses examined under these headings have a content to facilitate children’s understanding of the verses. On the other hand, it is recognized as an important shortcoming that some verses which children will need background information on for an easier understanding have been simply translated. Another shortcoming is the absence of Arabic originals of the verses. In fact, this issue is important in terms of children’s acquiring familiarity with the language of revelation. As a result of the analysis, it seems possible to make some recommendations for the future child-centered Qurʾān translations. For example, short videos and animations about the existence and oneness of Allāh, moral teachings, verses containing some narratives and parables can be prepared and added to the pages of the relevant verses by means of QR codes. In this way, children can be given the opportunity to listen to the Arabic original and translation of the verses aloud as well. In addition to being printed, it can also be considered in e-book format. In addition to the maʾāl-tafsīr works, two more formats can be considered. The first of these are “first level” Qurʾān translations, which consist of a selection of verses that are thought to contribute to the theological and moral development of children who will meet the meanings of the verses of the Qurʾān for the first time. The second is “child-centered thematic tafsīrs.” These are works in which the verses of the Qurʾān will be classified and explained according to their themes, and they are expected to include the “difficult” verses in their agenda. It has emerged as an important finding that the Qurʾān translations for children, regardless of their type, must be done with an interdisciplinary perspective. In this respect, it should be emphasized that it is necessary to create a platform in which religious education, sociology of religion, psychology of religion, pedagogy and literature disciplines are included in addition to tafsīr, ḥadīth, fiqh and kalām and the issue is to be discussed in terms of “content”, “style” and “method.”

Öz Kur’an’ın doğru anlaşılmasına yönelik çabaların nüzul dönemine uzanan bir tarihi vardır. Aynı kaygıdan hareketle, ilk muhataplarının diliyle nazil olan Kur’an farklı dillere çevrilmiş, günümüzde sadece Türkçe meallerin sayısı üç yüzü aşmıştır. İlgili literatürde tüm ayetleri ihtiva eden çocuk-merkezli bir Türkçe Kur’an mealine rastlanmamıştır. Yüz yetmiş civarındaki İngilizce meal arasında ise bu amaçla yapılan yalnızca bir çalışma tespit edilmiş ve makalenin merkezine taşınmıştır. Çocukmerkezli meal çalışmalarının bulunmayışında teolojik ve pedagojik hassasiyetlerin rol oynadığı varsayılabilir. Ne var ki, çocukların anlamlandırmada zorlanacakları ve kendileri için elzem olmayan ayetlerin mevcut olduğu ne kadar gerçekse, başta kıssa ve meseller olmak üzere ahlâki ve itikâdî gelişimlerine katkı sağlayacak çok sayıda ayetin bulunduğu da bir o kadar gerçektir. Ayrıca, web siteleri ve sosyal medya gibi iletişim araçlarıyla bilginin her türlüsüne maruz kalan çocukların, ateizm ve deizm başta olmak üzere çeşitli tartışmalar içinde kendilerini buldukları görülmektedir. Bu gibi platformlar, çocukların ayetlerle bağlamından kopartılmış ve hatta çarpıtılmış bir şekilde karşılaşma ihtimalini de gündeme getirmektedir. Bu bağlamda çocukların Kur’an ayetlerinin doğru anlamıyla buluşması yönünde adımlar atılması, tüm zorluklarına rağmen artık elzem görünmektedir. İşbu tespitlerden hareketle makale, Türkiye’de ortaokul seviyesi ve üzerindeki çocuklara tekabül eden bir muhatap kitle için kaleme alınan The Meaning of the Holy Qurʾān for School Children adlı meal çalışmasını merkeze alarak çocuk-merkezli meal konusunu tartışmaya açmaktadır. Makalenin amacı, meseleyi tefsir ilmiyle sınırlı bir zaviyeden tartışmak ve farklı disiplinlerin dâhil olacağı daha geniş akademik platformalara taşımaktır. Makale, adı geçen çocuk mealini içerik analizine tabi tutmakta, gerektiğinde bu meali diğerlerinden ayıran hususları tespit etmek maksadıyla Türkçe ve İngilizce bazı meallerle mukayeseli analizler yapmaktadır. Genel özelliklerine bakıldığında çocuk mealinde ayetlerin anlaşılmasına ve çocukların dikkatini çekmeye yardımcı olması hedeflenen pek çok çizim bulunmaktadır. Ayrıca, ilâve izaha muhtaç olduğu düşünülen çok sayıda ayetin tercümesine geçmeden önce “background info” (arka plan bilgisi) bölümleri yer almakta, buralarda genel açıklamalar ya da ayetlerin tarihsel arka planı hakkında bilgiler yer almaktadır. İlgili kısımların çocuk mealine bir “meal-tefsir” özelliği kazandırdığı ve ayetlerin anlaşılmasında önemli bir işleve sahip olduğu görülmektedir. Diğer yandan bu kısımların iki problematik husus barındırdığı fark edilmektedir. Bunların ilki, çocukların zihin ve duygu dünyalarında anlamlandırılabilmeleri adına bazı ayetlerin tarihsel bağlamlarının göz ardı edilmesidir. İkincisi ise, ilkinin aksine, tarihsel bağlamları ve nüzul sebeplerine ilişkin yerinde izahların yapıldığı ayetlerin, çocukların dünyasına yeteri kadar taşınamaması ve akıllara gelebilecek muhtemel soruların yanıtlarına yer verilmemesidir. Bu itibarla, ayetlerin hem tarihsel arka planını aydınlatan hem de bugün için çocuklara verebileceği mesajları ve akıllarına gelebilecek muhtemel soruların yanıtlarını içeren çift yönlü bir bağlamı gözetmek, çocuk-merkezli meal için zor ama ideal bir hedef olarak ortaya çıkmaktadır. Mealin dikkat çeken özelliklerinden birisi de bir sayfada yer alan ayetlerin ana temasını öne çıkaran ya da o sayfada en çok vurguyu hak ettiği düşünülen kelimelerin daha farklı ve büyük puntolarla yazılmasıdır. Makale, adı geçen meal çalışmasının bahsi geçen genel özelliklerine ilâveten “müteşabihat ve mecaz”, “cennet-cehennem tasvirleri”, “ahkâm” ve “Kur’an’ın ana kavramları” başlıkları altında çocuk muhatabın zihninde sorular oluşturması daha çok muhtemel bazı ayetlerin tercüme ve izahının analizine odaklanmaktadır. Bu başlıklar altında incelenen bazı ayetlerin tercümelerinin ve arka planlarına dair bilgilerin çocukların ayetleri anlamalarını kolaylaştıracak bir içeriğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan çocukların daha kolay anlaması için arka plan bilgisine muhtaç bazı ayetlerin yalnızca tercüme edilerek bırakılması önemli bir eksiklik olarak dikkat çekmektedir. Meal çalışmasındaki bir başka eksiklik de ayetlerin Arapça aslının bulunmamasıdır. Hâlbuki bu husus, çocukların vahiy diline aşinalık kazanmaları bakımından önem arz etmektedir. Analiz neticesinde ileride yapılacak çocuk-merkezli meal çalışmaları için bazı tavsiyelerde bulunmak mümkün görünmektedir. Örneğin Allah’ın varlığı ve tekliği, ahlaki öğretiler, bazı kıssa ve meselleri içeren ayetler hakkında kısa videolar ve animasyonlar hazırlanarak ilgili ayetlerin bulunduğu sayfalara karekodlar vasıtasıyla eklenebilir. Yine bu yolla çocukların ayetlerin Arapça aslını ve mealini sesli olarak dinlemelerine imkân tanınabilir. Matbu olmasının yanı sıra e-kitap formatı üzerinde de düşünülebilir. Meal-tefsir formatındaki çalışmalara ilâveten iki alternatif telif türünün daha mümkün olduğu kanaatindeyiz. Bunların ilki, Kur’an ayetlerinin anlamlarıyla ilk kez buluşacak çocukların itikadi ve ahlaki gelişimlerine katkı sunacağı düşünülen ayetler seçkisinden müteşekkil “birinci seviye” meal çalışmalarıdır. İkincisi ise, “çocuk-merkezli tematik tefsirler”dir. Bunlar, Kur’an ayetlerinin konularına göre tasnif edilerek açıklanacağı çocuk-merkezli çalışmalar olup, “zor” ayetleri de ajandasına dâhil etmesi gerekmektedir. Hangi türde olursa olsun, bu çalışmaların disiplinler arası bir perspektifle yapılması gerektiği önemli bir tespit olarak ortaya çıkmaktadır. Bu itibarla tefsir, hadis, fıkıh ve kelamın yanı sıra din eğitimi, din sosyolojisi, din psikolojisi, pedagoji ve edebiyat disiplinlerinin dâhil edildiği ve meselenin “içerik”, “üslup” ve “yöntem” bakımından tartışılacağı bir platformun gerekli olduğu düşünülmektedir.