Mukâtil b. Süleyman’ın Müteşâbih Kabûl Edilen Âyetlere Yaklaşımları
Künye
Yıldırım, Z. (2013). Mukâtil b. Süleyman’ın müteşâbih kabûl edilen ayetlere yaklaşımları (Yüksek Lisans Tezi).Özet
Mukâtil b. Süleyman hicrî birinci ve ikinci yüzyıllarda ilim ve düşünce
merkezleri olan Belh, Horasan, Irak, Basra gibi bölgelerde yaşamış ve bu bölgelerde
yaşanan ilmî, fikrî ve siyasal değişimlere şahitlik etmiş bir müfessirdir. Kaynaklarda
hakkında lehte ve aleyhte birçok bilgi bulunurken, onun özellikle Allah’ ın isim, sıfat ve
fiilleri meselesinde antropomorfist bir tavır sergilediği iddia edilmiştir.
Mukâtil b. Süleyman’ın teşbih akidesine mensubiyeti iddialarını elimizdeki
mevcut eserlerinde - müteşabih ayetler bağlamında- incelediğimizde müfessir hakkında
birkaç aleyhte düşüncenin ötesinde tutarlı bir yaklaşımın bulunmadığı kanaatine ulaştık.
Zira Mukâtil, hurûf-u mukattaa, Allah’ ın isim ve sıfatları, gaybî varlıklar vb meselelere
gerek sahabe ve tabiin, gerekse Halef yaklaşımlarından farklı bir tutum sergilememiştir.
Bu meselelerde Müşebbihe fırkasının özellikle Allah’ ın sıfatları konusunda sergilediği
insan biçimci tasavvurlardan tamamen uzak yorumlarla, tevhidî izahlarda bulunmuştur.
Kur’ân’da Allah’a atfedilen a’yn, yed, kabza, maiyyet, kurbiyyet vb kavramları
Yaratıcı’nın kudret, azamet ve vahdaniyetini ortaya koyan tefsirlerle izah etmiştir.
Hurûf-u mukattaa ve gaybî varlıklarla ilgili ayetlerin tefsirlerinde de aynı şekilde Ehli
Sünnet çizgisi içinde yer almıştır. Mukâtil’in eserlerinde özellikle gaybî âlem ve
varlıklarla ilgili âyetlerin tefsirlerinde tecsim veya teşbihden ziyade israiliyyâtın fazlaca
kullanılmış olması dikkât çekicidir. Ancak yine araştırmamız bize bunun, yalnız
Mukâtil b. Süleyman’ın değil tefsir ulemasının başlıca sorunlarından biri olduğunu
göstermiştir.
Mukâtil’in eserlerinde sergilediği muvahhit tutuma rağmen bazı kaynakların onu
teşbihle itham etmesi ise değişen sosyal, siyasal ve dini hayatın menfî yansımalarıdır.
Çünkü müfessir yalnız ilmî sahada değil, sosyal ve siyasal alanlarda da etkin bir
şahsiyettir