14. Yüzyıl mesnevilerinde ilim ve ahlaka verilen önem

Abstract

Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemine rastlayan 14. yüzyılda, Türk dili bir önceki asra göre daha çok işlenip gelişmiş, yazar ve şair sayısı artmış, mensur ve manzum pek çok eser yazılmıştır. Bu dönemde, en fazla eserin Osmanoğulları sahasında telif edildiği görülmektedir. Türkçe eser vermeyi şuurlu şekilde isteyen ve bunu gerçekleştirmeye çalışan şairler, Anadolu’da bir milli edebiyat çağının açılmasını sağlamışlardır. 14. yüzyılda yeni bir şekil, yeni bir ruh ve heyecanla oluşturulan eserlerin çoğunu dinî-ahlaki mesnevilerin oluşturması dönemin genel özellikleri göz önüne alındığında kaçınılmaz olmuştur. Bu eserler Anadolu halkını adeta yeniden yoğurmuş, onlara yeni bir ruh ve heyecan üflemiştir. Mesnevi, edebiyatta her beyti kendi arasında kafiyeli, iki beyitten binlerce beyte kadar uzanan nazım şeklinin adıdır. Mesnevi beyitlerinin kafiyeleri bağımsız olduğundan uzun hikâyelerin yazılmasına elverişli bir nazım şeklidir. Divan edebiyatında roman ve hikâye gibi türler olmadığı için mesneviler bir bakıma bu türlerin yerini tutmuşlardır. Çalışmamızda Âşık Paşa’nın Garip-nâme’si, Hoca Mesud’un Süheyl ü Nevbahâr’ı, Ahmedî’nin İskender-nâme’si ve Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı incelenmiştir. Eserlerde şairlerin genel olarak ilim ve ahlaki değerlere önem verdiği, şiirlerinde bu konular üzerinde durduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bir siyasetnâme özelliği gösteren “İskender-nâme” ve Nasihat bölümlerine çok yer veren dini tasavvufi bir özellik gösteren “Garip-nâme” mesnevilerinde ilim ve ahlaka verilen önem çok daha belirgin bir şekilde ortaya konmuştur.

Masnavis in Turkish literature has an important role in enabling independent rhyme and long narrating articles. Masnavis writers have not only written concer- ns of aesthetics but also on behalf of the community development process some messages are also in the works. Given the conditions of in the 14th century period it can be seen in many of the masnavis contain “scientific” and “moral” values . Masnavi, is the verse form in the literature of each couplet rhyming each other and it ranges two couplets to thousands of couplets. Being the rhyming couplets of Masnavi are independent it is suitable for writing a verse form long stories. Be- cause of masnavis separate rhyming couplet it always gives chance to the poets, the ease of writing in verse form for long narratives. It has been used very lovingly and favored from the XIth century on Turkish literature. Masnavis in Divan Lite- rature are divided in terms of telling a story in detail, from other poetic forms. The poets in the ghazal, ode have told what they want in a certain way within the framework of the Divan literature but in masnavis they behave alittle more inde- pendent of the rules while telling what they have accordingly with invented text. When considered it from this perspective masnavis has a significant role, what poets say in transmitting messages to society. When considered the general cha- racteristics of the period, Ottomans start to be installed and fitted with its system newly in this period society’s inevitably need to increase, intellectual and action of a certain knowledge and wisdom in certain degree. At this point as each period, the literary works of that period have certain duties. When viewed from this angle Masnavis are the only artefacts that poets want to give messages presented in a manner that effectively and competently to their readers. In the findings, the values of righteousness, justice, modesty, goodness, patience, loyalty, etc. are found to shine in mesnevis. Education, Turkish Language, Lite- rature and the acquisition inside the mesnevis, it has come to the conclusion that these values can be taught via mesnevis.