Erken dönem Zeydîlik'te nas ve tayin düşüncesi

Abstract

Erken Dönem Zeydîlik'teki imâmet doktrinini incelemeyi hedeflediğimiz çalışmamızın kapsamı hicrî ikinci ve üçüncü asır olarak belirlenmiştir. Fikir-Hadise irtibatı bağlamında gerçekleştirdiğimiz çalışmamızda tarihî süreç ön planda tutulmuştur. Çalışmamız, giriş, iki bölüm ve sonuç kısmından teşekkül etmektedir. Giriş bölümünde, Şîa'nın kolu olan İmâmiyye Şîası'nın imâmet doktrininin merkezinde yer alan nas ve tayin düşüncesinin, Zeydiyye'nin imâmet anlayışında ne ölçüde var olduğu araştırılmıştır. Birinci bölümde nas ve tayin düşüncesinin siyasî ve fikrî arka planından bahsedilmiştir. Mezheplerin ortaya çıkmasında büyük öneme sahip olan siyasî etkenlerin, mezheplerin itikâdî görüşlerinin oluşumundaki etkisi yadsınamaz. Hz. Peygamber'in vefatıyla birlikte meydana gelen olaylar imâmetin daha çok siyasî arenada kullanılmasına neden olmuştur. Hz. Ali'nin efdâliyyetini savunan İmâmiyye Şîası, nas ve tayin merkezli imâmet anlayışını sistemleştirmiştir. Bu anlayışa ise siyasî olaylar zemin hazırlamıştır. Bu tarihî sürecin devamında Zeydiyye'nin önemli imam ve âlimlerinin imâmet öğretileri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde; Zeyd b. Ali ile kendisini ona nispet eden şahıs veya şahısların imâmet öğretilerinde nas ve tayin anlayışı incelenmiştir. Ardından Zeydiyye'nin kurumsallaşmasında büyük öneme sahip olan Kâsım er-Ressî ve mezhebe devletleşme tecrübesi yaşatan Yahyâ b. Hüseyin'in imâmet anlayışları üzerinde durulmuştur. Kendilerini Zeyd b. Ali'ye isnad eden şahıs veya şahısların imâmet anlayışlarının Zeyd b. Ali'nin imâmet anlayışıyla örtüşmediği görülmüştür. Zeyd b. Ali'nin imâmet anlayışında yer alan mefdûlün imâmetinin meşru kabul edildiği görüşü zamanla değişime uğramıştır. İmâmet müessesesine büyük önem veren Kâsım er-Ressî'nin ise bu konuda net bir çizgide durduğu söylenemez. İmamın göreve geliş şekli, Hz. Ali'den önce imâmete gelenlerin meşruiyeti gibi konularda söylemlerinin değiştiği görülür. Yahyâ b. Hüseyin ise imâmete, diğerlerinden daha fazla önem atfederek, imamın yalnızca Allah'ın hükmüyle belirlenebileceği görüşündedir. Bu görüşünü temellendirirken de sık sık ayet ve hadislere başvurduğu dikkat çeker. Bu durumda ise nas ve tayin anlayışının, Yahyâ'nın, yaşadığı dönemde sistematik bir hâl almış ve sağlam temellere inşâ edilmiş olmasının etkili olduğu söylenebilir.

The scope of our study, in which we aim to examine the doctrine of the imâmet in Early Zaydism, was determined as the second and third centuries of the Hijrî. The historical process has been prioritized in our study in the context of the Idea-Event connection. Our study consists of introduction, two parts and conclusion parts. It has been questioned to what extent Zaydiyya's understanding of imâmet exist of the idea of how and determination, which is at the center of the imâmet doctrine of the Imâmiyya Shia. In the first part, the political and intellectual factors that are influential in the formation of the idea and determination are mentioned. Imâmiyye Shia, which defends Ali's virtue, systematized the understanding of imâmet centered on nass and appointment. In the continuation of this historical process, which is tried to be enlightened in the first chapter, imâmet teachings of important imams and scholars of Zaydiyya are emphasized. In the second chapter, Zayd b. Ali and the people who attribute himself to him have been examined in the teachings of the imâmet, the understanding of how and determination. Kâsim al-Ressi, who had a great importance in the institutionalization of Zaydiyye, and giving experience of statehood to the sect Yahyâ b. Hussein's understanding of the imâmate has been emphasized afterwards. In the conclusion part is pointed out, along with institutionalization and nationalization, the change in the portrait of Zaydî imam. It has been observed that the understanding of imâmet of the person or persons who attribute them to Zayd b. Ali does not coincide with Zayd b. Ali's understanding of imâmet. The view that the imâmet of the more virtuous person to be considered legitimate in which Zaydî imâmet understanding has changed over time. It cannot be said that Kâsim, who attaches great importance to the imâmet establishment, stands in a clear line on this issue. It is seen that his discourse changed on issues that the way of imam's accession and the legitimacy of tohse who came the imâmet before Ali. On the other hand, Yahyâ b. Hussein attaches more importance to the imâmet than the others and believes that the imam can only be determined by the decree of Allah. It is noteworthy that he frequently refers to verses and hadiths while justifying this view. This means that the understanding nass ve ta'yeen was in a more systematic state in the period when Yahyâ lived.