İslam mezhepler tarihinde mücessime

Abstract

Allah aşkın bir varlıktır. Zat-ı İlahi zaman ve mekândan münezzeh, eşsiz, tek ve bir olan beşeri hiçbir özelliğe sahip olmayan yegâne varlıktır. İnsan ise sınırlı bir zaman ve mekâna sahip, duyularla idrak edebilen somut bir varlıktır. Bu nedenle insan duyular ötesi olan Rabbini hep merak etmiş, O'nun nasıl olduğunu araştırarak anlamaya çalışmıştır. Allah-u Teâla insanın merak duygusunu gidermek için farklı zamanlarda farklı beldelere peygamberler ile vahyini indirmiştir. Peygamberler aracılığıyla Allah, bir ve tek olan varlığı hakkında insanları bilgilendirmiştir. Allah, İslam aracılığıyla tüm insanlığa, bilinenden bilinmeyene hareketle Kur'an-ı Kerim'de kendi varlığını açıklamıştır. Müslüman âlimler de Allah'ı anlatırken Kuranı Kerim'i referans edinmiştir. Kur'an-ı Kerim Allah'ın varlığı ve birliği, eşsizliği konusunda net ifadeler içerir. Fakat Kur'an-ı Kerim'de, sonraki dönemlerde tartışma konularının ana unsuru haline gelen müteşabih ayetler de mevcuttur. Müteşabih ayetlerin bir kısmını oluşturan haberi sıfatların anlaşılması problemine âlimler farklı yöntemler geliştirmiştir. Bu yöntemler; ta'tîl, te'vîl, teşbih/tecsim yöntemidir. Mücessime mensupları, haberi sıfatları açıklarken tecsim/teşbih yöntemini benimsemişlerdir. Tecsim düşüncesinin ortaya çıkmasında etkili olan birçok faktör mevcuttur. Hz. Peygamber(sav)'in vefatından sonra Müslümanlar içerisinde fırka, mezhep gibi oluşumlar ortaya çıkmıştır. İslam, fetih hareketleriyle farklı dinin ve kültürlerin yaşadığı coğrafyalara ulaşmıştır. Farklı dini yaşantıyı bırakıp İslam'a yönelen kimseler kendi dini unsurlarıyla İslam'ı birleştirmişlerdir. Örneğin Yahudiler kendi dini hikâyelerini Müslüman olduktan sonra da anlatmaya devam etmişler fakat bunu İslam adına yapmışlardır. Hikâyelerindeki antropomorfist tanrı algısıyla Allah'ı açıklamaya giderek tecsimin İslam içinde yer almasında etkili olmuşlardır. Bunun dışında tecsim fikrinin oluşunumda etkili olan ilahi vahyin temelini oluşturan tevhid akidesinin temellendirilememesidir. Allah'ın zatında, sıfatlarında bir olduğunu kavrayamayan, bütün noksanlıklardan münezzeh olduğunu idrak edemeyen grup ve kişiler tecsim fikrine yönelmişlerdir. Bu düşüncenin doğuşundaki temel etken ise nasların zahirine göre yorumlanmasında aşırıya gidilmesidir. Tecsim düşüncesinin hâkim olduğu gruplara bakıldığında çoğunluğunun Gulat-ı Şia'dan olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra hulul düşüncesi hâkim olan gruplar da tecsimi benimsemişlerdir. Ehl-i Sünnet içerisinde bulunan ehl-i hadis taraftarlarından olan Haşviyye'nin de zahirilikte aşırıya giderek tecsim ve teşbihe ulaşan düşüncelerinin mevcut olduğu bilinmektedir. Tecsim düşüncesini öne çıkaran mezhep ise Kerramiyye'dir. Bu bağlamda bazı şahsiyetler de tecsimin yayılmasında etkili olmuşlardır: Mukatil b. Süleyman, Kehmes b. Hasan et-Temimi, Muhammed b. Kerram bunlardandır. Mücessime, müstakil bir mezhep ismi olmaktan ziyade tecsim düşüncesini benimseyen farklı mezhep, fırka ve kişilerden meydana gelen bir oluşumdur. Bu çalışma; tecsim düşüncesini benimseyenlerin kaynaklardan tesbitini sağlayarak müstakil bir başlık altında toplamaya çalışılmıştır. Mücessime tasavvurunun temelinde tecsim, yani insan biçimci tanrı tasavvuru yatmaktadır. Mücessime'ye mensup grup ve kişiler Allah'ın bir insan gibi şeklinin olduğunu iddia etmişlerdir. Allah'ın ruhunun bir insanda beden bulduğunu, yer ve mekân tuttuğunu, yarattıklarına benzer duygulara sahip olduğunu da belirtmişlerdir. Bu düşüncelerin İslam coğrafyasında cereyan etmesindeki en önemli etken ise vahyin dilini yanlış yorumlamaktan kaynaklıdır.

God is a transcendent being. God is unique and one being, free from divine time and space. God is only being that has no human being qualities. On the other hand, human beings are a tangible being that can perceive with senses having a limited time and space. For this reason, human beings have always wondered about the god beyond senses. Human being tried to understand it by researching how. God sent His revelation with prophets in different regions at different times to quench the curiosity of man. Through the prophets, God informed people about her one and only existence. God has revealed her existence in the Quran from the unknown to all humanity through Islam. Muslim scholars also take the Quran as a reference while telling about God. The existence of the Quran contains clear statements about the unity existence and uniqueness of God. But there are unclear verses in the Quran that became the main element of discussion in later periods. Each scholar has developed different methods for the problem of understanding the news adjectives, which form part of the unclear verses. Members of Mujassima have adopted the method of tashbih while explaining their title of news. There are many factors influencing the emergence of the tashbih idea. In the course of the historical events that took place among the Muslims after the death of the Prophet Muhammad, formations such as sect groups emerged. Islam reached the geographies where different religions and cultures live with the conquest movements. But those who left their religious life and turned to Islam combined their own elements with Islam. Here as an example, the Jews combined Islam with their religious elements. Jews continued to tell their religious stories after they became Muslim but they did so in the name of Islam. By explaining God with the anthropomorphist perception of god in their stories, they have been effective in the place of tradition in Islam. Apart from this, the fact that the tawhid creed, which forms the basis of divine revelation, was not grounded was effective in shaping the idea of tajsim in Islam. The groups and individuals who cannot comprehend that God is one in her nature and in her attributes, and who cannot understand that he is free from all deficiencies, have turned to the idea of tajsim. The main factor in the emergence of this thought is the excessive interpretation of the works according to their apparent meaning. Considering the groups dominated by the idea of tajsim, it is seen that the majority of them are from Gulat-ı shia. In addition to this, groups dominated by the idea of hulul adopted the idea of tajsim.It is known that Hashwiyya, who is one of the supporters of the talented hadiths who are in the skilled sunnah, goes to the extreme in apparentism and has ideas of tajsim and tashbih. The sect that highlights the idea of tajsim is Karramiyya. In this context, some personalities have been effective in spreading tajsim. Muqatil b. Suleiman, Kahmas b. Hasan al-Tamimi, Mohammad b. al-Karram is one of them. Mujassima is a formation consisting of different sects, groups and people who adopt the idea of tajsim rather than being a name of a separate sect. This study tried to gather it under a separate title by determining the sources that adopt the idea of tajsim. At the basis of the Mujassima of composition lies the concept of tajsim, that is, the human form of god. Groups and persons belonging to the Mujassima claim that God has a human-like shape. They also stated that God's soul resides in a person, holds place and place, and has feelings similar to those they created. The most important factor in the occurrence of these thoughts in the Islamic geography was seen to be due to the misinterpretation of the language of revelation. The most important factor in the occurrence of these thoughts in the Islamic geography was seen to be due to the misinterpretation of the language of revelation.