Rekabetçi önceliklere göre tedarikçi değerlendirmede oyun teorisi yaklaşımı

Abstract

İnsanlar hayatları boyunca yaşamlarını olumlu ya da olumsuz şekillendirecek birçok karar verirler. Karar verme, düşünmek ve fikir üretmekten sonraki, eyleme geçmeden önceki adımdır. Karar verme sürecinde kişiler en iyi durumu seçme eğilimindedirler. Dolayısıyla karar verme mevcut seçenekler arasından bir tanesinin seçilmesidir. İşletmeler açısından bakıldığında da karar vermenin, işletmelerin hedeflerine ulaşmasında hayati bir öneme sahip olduğu görülmektedir. İşletmelerin gelecekte hayal ettikleri konumu elde edebilmeleri ve belirlemiş oldukları hedefe ulaşabilmeleri verdikleri kararlara bağlı olacağından işletmeler için karar verme geleceğe yönelik düşünsel faaliyetlerdir. Değişen çevresel faktörler içerisinde işletmeler karşılaştığı problemlerle ilgili hiçbir zaman eksiksiz ve kusursuz bir bilgiye sahip olamayacaktır. İşletmeler de bu zorluklar içerisinde karşılaştıkları problemleri sahip olduğu sınırlı bilgiyi kullanarak çözmek ve rasyonel karar vermek durumunda kalırlar. Bu kararların sonucunda gerçekleştirilen eylemler işletmenin başarısını ve faaliyetlerinin devamlılığını doğrudan etkiler. Dolayısıyla işletmelerin ömrünü belirleyen yine verilen kararlardır. Rekabetin yoğun olarak yaşandığı günümüzde ayakta kalmayı başaran işletmelerin, tedarik zincirlerini etkin bir şekilde planladıkları, yürüttükleri ve yönettikleri görülmektedir. Tedarik zincirinin ortaya çıkmasını sağlayan ve tedarik zinciri performansını etkileyen en önemli faktörlerin başında kaynak kullanımı, kaynak kullanım kararlarının başında da tedarikçi seçimi gelmektedir. Tedarikçi seçim problemlerinde AHP, ANP, ELECTRE, Veri Zarflama Analizi, TOPSİS, VİKOR, Bulanık Kümeler Teorisi, DAMATEL ve PROMETHEE yöntemleri en çok kullanılan çok kriterli karar verme teknikleridir. Literatürde kullanılan bu yöntemlere alternatif olarak oyun teorisinin ilave edilecek olması çalışmanın orijinalliğini ortaya koymaktadır. Tedarikçi seçim problemlerinde sıklıkla kullanılan ve tek taraflı uzman görüşüne dayanan ÇKKV tekniklerinden ziyade tüm tarafların görüşlerine dayanarak oluşturulan etkileşimli bir karar mekanizmasını içeren oyun teorisi yaklaşımının tedarikçi seçim problemlerinde daha rasyonel sonuçlar vereceği düşünülmektedir. Ayrıca sahada oyuncular ile birebir görüşmeler yapılarak gerçek bir ortamın oyun teorisinin kurgusal yapısına taşınması sağlanmıştır. Bu sayede çalışma daha da önemli hale gelmiştir. Oyun teorisi yaklaşımıyla tedarikçilerin rekabetçi önceliklere göre değerlendirilmesi ve tedarik zinciri performansı hakkında yorum yapılabilmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu çalışmada tedarikçi seçim problemi için oyun teorisi yaklaşımı uygulanmıştır. Küresel Tedarik Zinciri üyesi bir alıcı firma ile alıcı firmanın 8 tedarikçisi çalışmaya dahil edilmiştir. Alıcı firma ve tedarikçilerin uzman görüşlerine başvurularak oyun matrisi değerleri hesaplanmış, alıcı ve 8 tedarikçi arasında alıcı-tedarikçi oyunu oynatılmıştır. Alıcı-tedarikçi oyunları sonucu elde edilen sonuçlara göre tedarik zinciri performansları değerlendirilmiş ve çalışmanın sonuç kısmında detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Alıcı firmanın uzman görüşlerine başvurularak 8 tedarikçi literatürde yaygın olarak kullanılan AHP tekniği ile de değerlendirilmiştir. Oyun teorisi yaklaşımıyla elde edilen sonuçlar ve AHP sonuçları karşılaştırılmış, ilk 5'e ve son 3'e giren tedarikçilerin aynı fakat farklı sıralamalara sahip olduğu sonucuna ulaşılmış, oyun teorisi yaklaşımının avantaj ve dezavantajları tartışılmıştır.

People make many decisions that will shape their lives positively or negatively throughout their lives. Decision making is the next step to action after thinking and generating ideas and step before taking action. In the decision-making process, people tend to choose the best situation. Hence, decision making is choosing one of the available options. In terms of businesses, it is seen that decision making is vital for the achievement of the goals of the enterprises. The ability of businesses to achieve their dreams in the future and reach their goals depends on their decisions. Within the changing environmental factors, businesses will never have complete and flawless information about the problems they face. In businesses, they have to solve the problems they encounter in these difficulties by using the limited knowledge they have and making rational decisions. Nowadays, it is seen that the companies that managed to survive, where competition is intense, are effectively planning, running and managing their supply chains. The most important factor that leads to the emergence of the supply chain and affects the performance of the supply chain are the use of resources. In addition, supplier selection is the most important of resource use decisions. AHP, ANP, ELECTRE, Data Envelopment Analysis, TOPSIS, VIKOR, Fuzzy Sets Theory, DAMATEL and PROMETHEE methods are the most widely used multi-criteria decision making techniques in supplier selection problems. As an alternative to these methods used in the literature, the application of game theory shows the originality of the study. In addition, one-to-one interviews with players on the field helped to move the real environment to the fictional structure of the game theory. The aim of the study is to evaluate suppliers with the game theory approach and to assess on supply chain performance. A Global Supply Chain member buyer company and 8 suppliers of the buyer company were included in the study. The buyer-supplier game was played between the buyer and 8 suppliers. Supply chain performances were evaluated and explained in detail according to the results obtained from buyer-supplier games. Then, the results obtained with the game theory approach and the AHP were compared. The advantages and disadvantages of the game theory approach are discussed.