Avrupa’daki Türk varlığı: Din ve kimlik yapılanması üzerine bir değerlendirme

Abstract

1950'lerin sonlarından itibaren Türkiye’den, genel olarak ekonomik, siyasi, eğitim ve sosyal nedenlerden dolayı çok sayıda kişinin çeşitli Avrupa ülkelerine göç etmeye başladığı bilinmektedir. Günümüzde Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde hatırı sayılır bir Türk nüfusu bulunmaktadır. Anavatana geri dönme ihtimalleri büyük ölçüde azalmış olan bu Türklerin bulundukları ülkelere uyum süreçleri sancılı olmuştur. Her ne kadar Türklerin bulundukları ülke vatandaşlığına geçişleri hukuki açıdan birtakım kazanımları beraberinde getirse de, dini ve milli kimlik çözülmesi, kuşaklar ve kültürler arası çatışma ve yabancılaşma şeklinde kendini gösteren pek çok sorunla karşı karşıya kalmışlardır. Türklerin bir kısmının, söz konusu olumsuzlukları gidermek, kültürel ve dini kimliklerini muhafaza edebilmek ve bulundukları ülkelere uyum sağlayabilmek düşüncesiyle çeşitli sivil toplum kuruluşları etrafında örgütlendikleri görülmektedir. Avrupa’da yaşayan Türklerin kurdukları bu sivil toplum kuruluşlarından biri de, camii ve çevresinde şekillenen dinî temelli örgütlenmelerdir. Bu örgütlenmelerin önemli bir kısmının, Türkiye’deki mevcut dini grup, cemaatlere yakın duran, sempati duyan ya da bu dini gruplarla ilişkili olan Türk göçmenler tarafından tesis edildiği bilinmektedir. Türkiye’deki dini grup ve hareketlerin birer izdüşümü görünümündeki bu yapılanmalar, zamanla göçmen topluluğun farklılaşmış ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kurumsal bir yapıya dönüşmüştür. Avrupalı Türklerin gündelik dinsel yaşamlarında etkin bir rol üstelenen söz konusu bu sivil dini örgütlenmeler etrafında gelişen dini ve kültürel hayata yakından bakmak önem taşımaktadır. Burada, öncelikle Türkiye’den Avrupa’ya gerçekleşen göçün ilk yıllarından günümüze kadar geçen süre içerisinde göçmenlerin gündelik dini yaşantısı makro-sosyolojik bir çerçeveden hareketle ele alınacaktır. Daha sonra, meta-analiz yöntemiyle, Türk göçmen nüfus üzerine yapılan saha çalışmalarında ulaşılan aidiyet ve kimlik tanımlamasına ilişkin bulgulardan hareketle birinci, ikinci, üçüncü ve sonraki kuşak neslin sosyal kimlik tanımlamalarına ilişkin bir kavramsallaştırma denemesinde bulunulacaktır.