Meşşâî gelenek ve İbn Bâcce'nin nefs anlayışı -insan psikolojisi ile ilgili görüşlerinin "Kitabu'n-nefs" bağlamında incelenmesi

Abstract

İslam felsefesinde nefs kavramı epistemolojik, ontolojik, kozmolojik ve eskatolojik olarak pek çok rol üstlenmiştir. İslam filozoflarının tamamına yakını nefs hakkında ya bir eser kaleme almış ya da eserlerinde konuyla ilgili bir bölüm açıp bu kavramı ayrıntılı bir şekilde müzakere etmişlerdir. Bu nedenle İslam felsefesine dair bir metni analiz etmek için öncelikle filozofların nefs kavramı ve anlam çerçevesini nasıl çizdiklerini kavrayabilmek bizim için hayati bir önem taşır. İbn Bâcce'nin Tedbiru'l-Mütevahhid adlı eserinde ortaya koyduğu yaklaşım biçimleri kişinin yetkinleşme ve kendini ifade etme becerisini ortaya koyması noktasında bizlere önemli ipuçları vermektedir. Bu eserin hazırlayıcısı aslında Kitabu'n-Nefs adlı metindir. Özellikle nefsin ne olduğu, duyum ve düşünce bakımından nasıl bir süreçle meseleleri çözümlediği filozofumuzun düşünce biçimini göstermektedir. Fârâbî ve İbn Sina'nın varlık, bilgi ve değer kavramlarını inceleyerek tüm sistemlerini Tanrı, Akıl ve Nefs çerçevesinde kurmaları, İbn Bâcce gibi daha sonraki filozofların fikirlerine tesir etmiştir. İbn Bâcce de Kitabu'n-Nefs adlı eserini kaleme alarak nefs konusunun önemini ortaya koymuş, nefsin ne olduğu ve bilgi edinme süreçlerini duyusal ve akli anlamda ortaya koymaya çalışmıştır. İbn Bâcce'de insani ve ilahi yönü inşa eden ruh, nefs anlamında da kullanılmaktadır. Nefs, cismin yetkinliği olarak ifade edilir. Kişinin sağlıklı bir ruh dünyasının olması onun vereceği kararlarına etki edeceği gibi beden sağlığını da sağlam temeller üzerine kurmasını sağlayacaktır. İrade ve sorumluluk, insan ruhunun ilahi yönünü sağlamasında ya da en aşağı konuma düşmesinde etkin bir role sahiptir. İnsanın tikelden çıkarak tümelin bilgisine ulaşmak suretiyle yetkinleşmesi kendi elindedir. Bu çaba ilahi olarak da desteklenmekte olup insanın yücelmesine yol açmaktadır. Zihinsel yetkinlik bakımından en yüksek seviyeye çıkan insan bu kazanımını diğer insanlarla paylaşmak suretiyle toplumun da gelişim ve dönüşümüne etki edecektir. Son tahlilde; hem bireyin hem toplumun mutluluğunu hedef alıyor olması çağımızın sorunlarına önemli ölçüde ışık tutacaktır.

The concept of nafs in Islamic philosophy has played many roles in epistemology, ontology, cosmology and eschatology. Almost all of the Islamic philosophers have written a book about nafs or opened a section on the subject in their works and discussed this discussion in detail. Therefore, in order to analyze a text about Islamic philosophy, it is vital for us to comprehend how philosophers draw the concept of nafs and its meaning framework. Ibn Bajjah's forms of approach presented in Tadbir Al-Mutavahhit gives us important clues on the man's of ripening and the point of revealing ability of self-expression. However, the preparatory of this work is actually Kitabu'n-Nafs, especially what nafs is and how it solves the issues in terms of sensation and thought shows the way of thinking of our philosopher. The establishment of all systems of Farabi and Ibn Sina within the framework of God, Nous and Nafs influenced the ideas of later philosophers such as Ibn Bajjah. Ibn Bajjah also wrote the book called Kitabu'n-Nafs revealed the importance of nafs and he tried to put forward what the nafs is and the processes of acquiring knowledge in sensory and mental sense. In Ibn Bâcce, the spirit that builds the humanistic and divine aspect is also used in the sense of nafs. Nafs is expressed as the competence of the body. The fact that a person has a healthy spirit world will affect his decisions as well as his body health on solid foundations. Will and responsibility play an active role in ensuring the divine aspect of the human soul or in its inferiority. It is in the person's own hands to become competent by coming out of the particular by reaching the knowledge of the universal. This effort is also supported divinely and leads to human perfection. The person who reaches the highest level in terms of mental competence will affect the development and transformation of the society by sharing this gain with other people. The Mutavvahhit Theory put forward by Ibn Bajjah is the activity of directing the whole society for the good starting from the individual. This transformative activity, with its peaceful nature, can be a role model for today's cosmopolitan societies. It has also been designed as an individual way out for intellectuals who are in conflict with the contradictions of society. In any case, the fact that it targets the happiness of both the individual and the society will shed light on the problems of our age.