İslami siyasetin seyri bağlamında Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarının İslami tonu

Abstract

Bu çalışmada çağa uyum ve yenileşme girişimlerine karşı gelişen, tepkiden talebe dönüşen İslami refleksin izi sürülecek; Müslüman hassasiyetlerinin tarihsel seyri izlenerek AK Parti'nin bu hassasiyetler ikliminde biçimlendiği ve muhtevasındaki İslami tonun görünürlüğünün, iktidarının muhkemliğiyle doğru orantılı olarak arttığı tezi ileri sürülecektir. Tanzimat'la başlayan hayatın her alanındaki dönüşümün beraberinde getirdiği yeni düzenlemeler ve yenileşme girişimleri, "Müslüman hassasiyetleri" biçiminde görünür olan bir tepkiye de neden olmuştur. Bu durumun yarattığı tepki; ekonomik, siyasi, askeri alanlarda devletin bedbahtlığıyla da iyice derinleşmiştir. Şeriata göre Milleti Hâkime olan Müslümanların toplumdaki "üstün" pozisyonlarını yitirmiş olmalarının yanı sıra idarecilerin devleti tadil etmek için batıdan aldıkları kaide ve kurumların İslamiyet'i gerilettiği ve Müslümanlığı bozduğu düşüncesi güç kazanmış, yenileşme faaliyetlerine karşıtlık artmıştır. Bu faaliyetlere karşı tepkisini İslami hassasiyetler temelinde ortaya koyan Said Halim Paşa, gerilemenin nedeni olarak Müslümanların İslam'dan uzaklaşmalarını ve "Batı taklitçiliğini" göstermiştir. Cumhuriyet Devrimleri ise Tanzimat'la başlayan çağa uyum sürecinin doruk noktası olmuştur. Müslüman hassasiyetleri ve bunun üzerinden yükselen tepki bu dönemde de devam etmiştir. Batı taklitçiliğini ve "hak-batıl" mücadelesini siyasi söyleminin merkezine alan siyasal örgütlülükle ortaya çıkan İslami tepki, Milli Görüş adıyla kurumsal bir niteliğe bürünmüştür. Milli Görüş adıyla özgün bir karakterde var olan İslami örgütlülük, Adalet ve Kalkınma Partisi'ni var eden zihinleri şekillendirmiştir. Sonrasında her ne kadar İslami gelenekten ayrışmış olsa da AK Parti'nin siyasetindeki İslami tonlar mevcudiyetini muhafaza etmiştir. İktidarını muhkem hale getirdikten sonra da özellikle eğitim alanında yürütülen politikalar ve bir zaman sonra partinin karar alıcı tek aktörü haline gelen Recep Tayyip Erdoğan'ın "dindar nesil" tasavvurları; İslami yaklaşım temelinde bir toplumsal inşa niyetiyle girişilen edimleri görünür kılmıştır.

In this study, the historical development of the Islamic reflex and "Muslim sensitivities" which developed against the adaptation and modernization attempts of the era and transformed from reaction to demand were examined. The thesis argued in this study is that the AK Party is shaped in the context of Muslim sensitivities and the Islamic approach become more visible as its ruling gets stronger. The new arrangements and renewal initiatives brought about by the transformation in every aspect of life that began with the Tanzimat Era also caused a visible reaction in the form of "Muslim sensitivities". This reaction deepened as the state was powerless in economic, political and military fields. Muslims who are in superior position according to the Shariah have lost their positions. In addition, the idea that Western rules and institutions were undermined Islam was strengthened. And the opposition to innovation has increased. Said Halim Pasha reacted to modernization from an Islamic perspective. According to him, Muslims moved away from Islamic life and imitated the West. In this case, it has given rise to the collapse of the Muslim state and Muslim society. The Republican Revolutions were the peak of the modernization process that began with the Tanzimat. Muslim sensitivities and the rising reaction over it continued in this period as well. The political organization, which emerged by the name "Milli Görüş", placed Western imitation and Islamic approach at the center of political discourse. The national vision shaped the minds of the founders of the AK Party. Although the AK Party breaks away from Islamic politics in time, it still has an Islamic tone. As the political hegemony of the AK Party increases, its Islamic tone comes to become prominent. Especially education policies and the religious generation discourses of the party's sole decision-maker, Erdogan, make the intention of constructing an Islamic one visible.