İlâveli Mecmua-ı Cedide'de yer alan ibadetlerle ilgili fetvaların tahlili

Abstract

Bu çalışmada, şeyhülislamlık müsevvidlerinden Yakovalı (Kosova'da bir il) Ali el-Murtaza b. Zübeyir tarafından derlenerek meydana getirilmiş olan İlâveli Mecmua-ı Cedide isimli fetva kitabının İbadetler bölümü incelenmiştir. Osmanlı Devleti'nin son döneminde (1911) meşihat makamı tarafından verilen fetvaların toplandığı eser olan İlâveli Mecmua-ı Cedide'de yer alan ibadetler ilgili fetvaların latinizesi ve Arapça nakillerin tercümesi yapılmış, eserin ilk baskısı olan Mecmuâ-yı Cedîde'nin ibadetler bölümü ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Osmanlılarda Tanzimat'tan sonra kurumsallaşan Fetvahanede derlenen İlâveli Mecmua-ı Cedide her ne kadar Osmanlının son dönemlerinde (1911) yayımlanmışsa da eserde klasik dönemden de fetvalar bulunmaktadır. Bu durum her iki dönemin farklılıklarını görmemiz açısından önem arz etmektedir. Bu tarihi süreç içerisinde Osmanlılardaki fetva anlayışı ve uygulaması, toplumun karşılaştığı meseleler, fert ve devlet erkânından gelen sorular gibi konular hakkında bilgi sahibi olduk. Eserin bir özelliği de çok zengin bir kaynak olmasıdır. Bunun sebebi eserde farklı dönemlerde yaşamış fetva vermiş şeyhülislamlar ve meseleye fıkhi yaklaşımları, eserde atıf yapılan klasik fıkıh-fetva kitapları ve bunların meydana gelmesine sebep olan toplumun karşılaştığı problemlerdir. Diğer bir açıdan baktığımızda ise tek elden çıkmayan bu eser derleme olduğundan, fıkhi-hukuki ve dini-toplumsal yaklaşım farklılıklarını göstermektedir. Hanefi mezhebinin imamları arasındaki görüş ayrılıkları kaynak olarak gösterilmiştir. Bu durum fıkhın istihsan ve maslahat ilkeleri işletilmek suretiyle İslam hukukunun aktif olduğuna işaret etmektedir. İncelediğimiz eserin sadece ibadetler bölümünde; resmi olarak iftâ makamında bulunan 18 şeyhülislam tarafından verilen 200 fetva ve Hanefi mezhebi doktrinine ait 79 tane temel kaynağın kullanılması ciddi ve nitelikli bir fetva mecmuası olduğunu göstermektedir. Bu fetva mecmuasını derleyerek meydana getiren fetvahane müsevvidinin fıkha vukufuyeti ve ilmi müktesebatının yüksek oluşu ayrıca önem arz etmektedir. Bu durum eserin yayınlandığı dönemde toplum tarafından ilgi görmesi ve ikinci baskının yapılmasının sebepleri arasında gösterilebilir.Çalışmamızın başında konumuzun ve incelediğimiz eserin dayandığı Osmanlı İlmiye teşkilatının bazı önemli kurum ve kavramlarından fetva olgusu, Osmanlılarda fetva uygulaması, fetva mecmuaları, şeyhülislam, fetvahane ve fetva eminliği hakkında bilgiler verilmiştir.

In this study, part of the worshipes of the book called İlâveli Mecmua-ı Cedide, which is compiled by Yakovalı Ali el-Murtaza b. Zübeyir who was müsevvid of shaykh al-islam, was examined. In the last period of the Ottoman Empire (1911) the works of fetwas given by the office of the enlightenment İlâveli Mecmua-ı Cedide, in the works of the worship of the latinization and Arabic transplants of the fetwas and the first edition of the work of Mecmua-ı Cedide worship section was evaluated. Although the Ottoman Empire had been published in the Fetvahan in the Ottoman Empire after the Reform, the İlâveli Mecmuâ-yı Cedîde was published in the last period of the Ottoman Empire (1911). This situation is important in terms of seeing the differences of both periods. In this historical process, we learned about the fetwa understanding and application in the Ottomans, the issues faced by society, the questions of individuals and the questions of the state. One feature of the work is that it is a very rich resource. The reason for this is the fetwa that has lived in different periods of the book, the shaykh al-islam and their approaches to the subject of the fiqh, the classical fiqh-fetwa books referred to in the book and problems that the society that caused them to occur are the problems. In other point of view, this study, which does not come out from a single hand, is a compilation and shows the differences between fiqh-legal and religious-social approaches. The differences between the imams of the Hanafi sect are shown as sources. This situation indicates that Islamic law is active by employing the principles of jurisprudence and license. Section of the work we examined; 200 fetwas which are officially given by 18 sheik al-Islam and Hanafi sect doctrine of 79 basic sources, indicate that there is a serious and qualified fetwa magazine. It is of great importance that the fetvavan printer fıqh know well and the scientificaccumulation are composed by compiling this fatwa magazine.This situation can be shown among the reasons of the public's interest in the publication of the work and the second printing. At the beginning of our study, It is given information some of the important institutions and concepts of the Ottoman provincial organization, the conce pt of fetwa, the application of fetwa in the Ottomans, the constitution of the fetwa, the Shaykh al-İslam,the constitution and the safety of the fetwa