XIX. yüzyıl Osmanlı toplumunda sosyo-ekonomik değişim süreci ve tarikatlar

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu XIX. yüzyıla o ana kadar biriktirdiği tarihi sorunların yanında Avrupa’da hızla gelişen modernleşme ve sanayileşmenin ağır baskılarıyla girmiştir. Modernleşme, çok sayıda bileşene işaret etmekle birlikte aynı zamanda din ve kültür ile özdeşleşmiş olan geleneksel organizasyonlar, üretim mekanizmaları yerine yeni ve seküler kurumları, kuralları öngörmüştür. Osmanlı modernleşmesi bu bağlamda başta idari ve siyasi yapısı olmak üzere geleneksel olan bütün sosyoekonomik ve sosyo-kültürel yapılar üzerinde ya köklü bir tasfiye yolunu seçmiş ya da bu mümkün olmadığında düalist bir anlayışıyla eskinin yanına yenisini inşa etmek suretiyle öngördüğü değişim ve dönüşümü gerçekleştirmeyi hedeflemiştir. Bu gelişmelerden özerk bir teşkilat dokusu, kendine has ontolojik ve ideolojik anlayışı olan tarikatlar da nasibini almıştır. Osmanlı klasik çağından itibaren başta vakıf-tekke modelinin yaygınlaştırılması olmak üzere birtakım yollarla hızla devletleştirilerek sisteme adapte edilen tarikatlar bu kez amaçlanan modern, laik ve kapitalist toplum anlayışına ya adapte olmak ya da tasfiye edilerek sistemin dışına itilmek durumunda kalmışlardır. İşte bu çalışma tarikatların modernleşme, merkezileşme ve kapitalleşme baskıları karşısında geçirdikleri sosyo-ekonomik değişim süreçlerini izah etmek amacıyla hazırlanmıştır

The Ottoman Empire entered to XIX. century with the heavy pressure of the rapidly developing issues of modernization and industrialization in Europe besides historical problems that have accumulated so far. Modernization, pointed to a number of components, envisaged with traditional organizations are identified with religion and culture, and secular institutions and rules rather than new production mechanisms. Particularly in this context, Ottoman modernization chose either a radical way of liquidation especially on administrative and political structure, all socio-economic and socio-cultural structures or this is not possible, it aimed to achieve envisaged changes and transforms by building, the new besides the former by dualistic understanding. The religious orders which have tissue of autonomus organization, and also have ontological and ideological conception have taken their share from these developments. Since Ottoman classical age, especially generalising foundation-lodge model, the orders that were adapted to the system by socializing quickly in a number of ways, at this time it has been intended that they have had to adapt modern, secular, capitalist society understanding or they have had to be pushed out of the system by liquidation. Here this study is prepared with the aim of describing the process of socio-economic changes of religious orders against the repression of modernization, centralization, capitalisation