Türk modernleşmesi sürecinde tasavvuf alanında ortaya çıkan bazı yöntem tartışmaları

Abstract

Bu makalede, Osmanlı’nın son yüzyılını ve Cumhuriyet’in ilk yıllarını kapsayan süreçte tasavvuf alanında meydana gelen bazı yöntem tartışmaları ele alınmıştır. Öncelikle tasavvufun İslâm bilimlerinden biri olup olmadığına ilişkin dönemin ilim adamlarının görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu hususta olumlu veya olumsuz yönde görüş belirtenlerin bir kısmı tespit edilerek, bu yaklaşımların açıklamalarına yer verilmiştir. Söz konusu dönemde ortaya çıkan fikirsel boşluğun doldurulması amacıyla kütüphane kurma, konferanslar düzenleme, dergiler ve kitaplar yayınlama gibi bazı faaliyetler yapılmıştır. Bu dönemin tasavvufî yayınlar açısından oldukça zengin olduğu söylenebilir. Hem sufîler hem de diğer âlimler tarafından kurumsal düzeyde sufîlerin ayinlerini icra yeri olan tekkelerin asıl amaçlarından saptırıldığı ve yeniden düzenlenmesi gerektiği belirtilmiştir. Meclis-i Meşâyıh, Cemiyet-i Sufiyye gibi müesseselerin oluşturulması yanında şeyhlerin ehliyetli olmasını sağlamak amacıyla Medresetü’l-Meşâyıh adıyla bir okul kurmak için gayret sarf edilmiştir. Meclis-i Meşâyıh adına yayımlanan nizamnâme ve talimatnâmelerde müritlerin eğitilmesi, şeyhlerin ehil insanlardan seçilmesi ve tasavvufî faaliyetlerin düzenli bir şekilde icra edilebilmesi için tekkelerin ıslah edilmesi gibi konular ele alınmıştır. Ayrıca bazı tasavvufî kavramlar yeniden ele alınarak herkesin kabul edeceği bazı ortak tanımlar yapılmaya çalışılmıştır.

This article is intended to discuss certain methodological debates that took place in the field of Sufism in the period which covers the last century of the Ottoman Empire and the early years of the Turkish Republic. Firstly, I tried to address the debates over whether Sufism is an Islâmic science or not. I found out that there were both positive and negative views concerning the legitimacy of Sufism, and elaborated upon the arguments of both sides. To fill the intellectual gap, many activities were performed such as establishing libraries, organizing symposia, and publishing books and magazines during this period, which can be considered quite wealthy in terms of Sufi publications. In this period, it was realized that Sufi lodges where the Sufi training and life had been conducted turned away from their raison d’être and therefore needed to be reformed. In addition to forming such institutions as Majlis-i Mashāyikh (the Council of Sufi Shaykhs) and Jam‘iyyat-i Sūfiyya (the Sufi Society), some efforts were made to set up an official school of Sufism called Madrasa al-Mashāyikh for producing qualified Sufi shaykhs. The Council issued regulations and instructions for securing the training of disciples, the election and appointment of shaykhs from among the qualified people and the reformation of Sufi lodges. So, this council aimed at organizing and executing Sufi activities. In this period, some Sufi technical terms were re-defined to reach agreement on their meanings.