Mantığın bir tefsir yöntemi olarak kullanılması: Muhammed Hâdimî’nin Enfâl Sûresinin 23. Âyetini tefsiri

Abstract

Mantığın ilimler üzerinde bağlayıcı bir üst disiplin oluşundan sonra yöntemlerinin çeşitli alan- larda kullanıldığı görülmektedir. Mantık İslam ilimlerinin birçoğunda tanımlama, ölçme ve de- ğerlendirme yapılırken normlarına bağlı kalma gibi nitelikleriyle kullanılmıştır. Tefsir alanında da Mantığın önemli bir yeri olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Ulûmu’l-Kur’an çalışmala- rında Mantık “ayetlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında belirleyici bir ilim” olarak ele alınmamıştır. Ebu Said Muhammed Hâdimî tefsirde Mantığı bir anlama yöntemi olarak kul- lanmıştır. Kaleme aldığı bir risalede Enfâl 8/23 ayetinin Mantık kurallarına göre kıyas sayılıp sayılamayacağını tahlil etmiş ve geleneksel tevil yöntemlerinin dışına çıkmıştır. Neticesinin muhal olacağı ihtimalini ele alan Hâdimî müşkilü’l-Kur’an alanında Mantığı bir çözüm yolu ola- rak kullanmıştır. Halen yazma olan ve Enfâl 8/23 ayetinin tefsiri olan risalenin yöntemi, konu- ları, eleştirileri, diğer tefsir çalışmalarında farklılıkları ve kaynakları bu makalenin ortaya koy- maya çalıştığı hususlardandır.

It is seen that methods of logic has been used in different areas after it became a high discipline over sciences. Logic has been used for description, assessment and evaluation in order to keep to the norms. It is understood that logic has an important place in tafseer area. In studies, like Qur’anic Sciences, there is not a science that logic must be used as a method in understanding of verses. Ebu Said Muhammad Hadimi has used logic as an understanding method in tafseer. In an article, he analysed the Enfal 8/23 verse whether it could be regarded as comparison or not, and by this way he has gone out of traditional tafseer methods. Hadimi considers the possibility that the conclusion might be impossible and he is only person who used logic as a solution way in mushkilu’l-Qur’an. The subjects that this article will try to set forth are the method, topics, criticisms, differences from other tafseer studies and sources of his work which is still manuscript.