XV. asırda yaşamış bir Osmanlı müfessiri olan Muhyiddin Muhammed en-Niksârî ve Tefsîr-i Sûre-i İhlâs’ı

Abstract

Muhyiddin Muhammed en-Niksârî XV. yüzyılın önde gelen Osmanlı ulemâsındandır. Tefsir, fıkıh, kelam, belagat ve astronomi sahalarında eserler veren Niksârî, özellikle tefsir sahasındaki derinliği ile öne çıkmıştır. Kastamonu'da Candaroğlu İsmâil Bey'in kendisi için yaptırdığı medresede müderris olarak görev yaparken, Osmanlı sultanı II. Bayezid'in davetiyle İstanbul'a gelmiştir. II. Bayezid'in kendisini görevlendirmesi üzerine Fatih ve Ayasofya camilerinde yaklaşık on beş sene boyunca tefsir dersleri vermiş ve bu derslerde Kur'ân'ı baştan sona tefsir etmiştir. Fakat gördüğümüz kadarı ile Niksârî'nin tefsir sahasındaki faaliyetleri büyük oranda şifâhi kalmış ve yazıya geçirilmemiştir. Kaynaklar ve kütüphane kayıtları Niksârî'ye nisbet edilen üç tefsir eserine işâret etmektedir, fakat bunlardan sadece iki tanesi elimize ulaşabilmiştir. Bu eserlerden birisi Sultan II. Bayezid'e ithâfen telif ettiği Duhân sûresi tefsiridir. Diğeri ise Türkçe olarak yazdığı İhlâs sûresi tefsiridir. Niksârî'nin İhlâs sûresi tefsiri Osmanlı döneminde kaleme alınmış en erken tarihli Türkçe sûre tefsirlerinden birisidir. Makalede Niksârî'nin söz konusu İhlas sûresi tefsirinin tahlili yapılmaktadır. Ayrıca Tefsîr-i Sûre-i İhlâs'ın transkripsiyonlu metni de makalede yer almaktadır.

Muhyiddin Muhammed en-Niksari was one the leading Ottoman scholars of XVth. century. He compiled works in various fields such as commenting, Islamic law, Islamic theology, rhetoric and astronomy, but he is distinguished for his mastery in the commenting of the Qur'an. He came to İstanbul upon the invitation of Sultan Bayezid II while he was a professor at a madrasah founded for himself by Candaroglu Ismail in Kastamonu. Sultan Bayezid II appointed Niksari to study commenting on the Qur'an in Fatih and Ayasofya mosques where he studied for nearly fifteen years and completed the full commentary of the Qur'an. As I understood, most of his works in the commenting had not been written but verbal. Review of literature showed that he had plenty three works in the commenting on the Qur'an, but only two of his works are extant. One of them was the commenting of Surah Ad-Duhan which was dedicated to Sultan Bayezid II. The other was the commenting on Surah Al-Ihlas which was one of the earliest examples of Turkish commenting of a surah written in Ottoman times. In this article, Niksari's aforementioned work has been analyzed. Transcripted version of Tefsir-i Sure-i Ihlas has also been included in the article.